Dyslexieprotocol

Doel en uitgangspunten van het dyslexiebeleid

Op het Passer College is een leerling dyslectisch wanneer de betreffende leerling in het bezit is van een officiële dyslexieverklaring afgegeven door een GZ-psycholoog.

Dyslexie

Dyslexie is een complex probleem dat invloed heeft op het gehele functioneren van een leerling. Het komt voor in alle vormen van onderwijs en is niet gebonden aan intelligentie of sociaal-economische achtergrond.

Wij hanteren in principe de definitie van dyslexie zoals Stichting Dyslexie Nederland deze omschrijft: ‘’Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau’’.

Het moeite hebben met lezen, schrijven en spellen heeft grote gevolgen, in onze maatschappij behoort iedereen immers goed te kunnen lezen en schrijven. Als leerlingen niet in staat zijn om teksten goed te lezen, te begrijpen, of te schrijven, kunnen ze de grote delen van de stof ook niet verwerken. Hoe intelligent de leerling ook is, hij kan zich moeilijker ontwikkelen omdat zijn leesvaardigheden hem tegenhouden. Deze leerlingen doen vaak extra hun best, besteden vele uren aan hun huiswerk en behalen dan nog een onvoldoende. Door deze ervaring keer op keer kunnen ze gedemotiveerd raken. Het is daarom noodzakelijk de gevolgen van dyslexie te beperken door de begeleiding te intensiveren en effectiever te maken en nauw samen te werken met specialisten op dit gebied.

De doelstellingen van ons dyslexieprotocol zijn:

Dyslectische leerlingen kunnen die opleiding volgen waartoe ze op basis van hun cognitieve capaciteiten in staat zijn.
Ze kunnen omgaan met hun dyslexie.
Ze vergroten hun functionele lees- en schrijfvaardigheid, zo nodig met hulpmiddelen.

Om deze doelstellingen te bereiken, gaat de orthopedagoog samen met de leerling na wat hij of zij nodig heeft. Waar ook voor gekozen wordt, de faciliteiten en de begeleiding worden altijd in overleg met de leerling bepaald. Alleen als het traject aansluit bij de behoeften en de motivatie van de leerling, kan er met succes worden gewerkt.

Dyslexie in het voortgezet speciaal onderwijs

Bij ernstige vormen van dyslexie is de stoornis vaak al op de basisschool vastgesteld. Toch kunnen er in het voortgezet onderwijs leerlingen zijn bij wie dyslexie dan pas zichtbaar wordt. Hoe komt dat?

Het lezen en/of spellen was op de basisschool al een probleem, maar werd niet als zodanig gesignaleerd;
De leerling kon de problemen met lezen/ spellen op de basisschool goed compenseren, bijvoorbeeld door intelligentie;
In het V(S)O moet de leerling opeens meer talen tegelijk leren, de taak wordt complexer;
In het V(S)O moet de leerling veel tekst zelfstandig verwerken;
In het V(S)O moet de leerling meer onder tijdsdruk presteren.

Het automatiseringstekort uit zich in het voortgezet onderwijs vooral bij complexe taken (lange teksten/schrijfopdrachten) en bij de moderne vreemde talen. Hoewel de problemen bij elke dyslectische leerling verschillend zijn, kunnen zij moeite hebben met de volgende taken:

even iets snel doorlezen: ze hebben een laag leestempo;
tijdsdruk: ze maken dan meer fouten;
snelle overdracht van informatie: datgene wat de leerling wel weet, komt niet snel naar boven (woordvindingsproblematiek);
leren van woorden voor Frans, Engels en Duits, maar ook van topografie;
twee taken tegelijk uitvoeren, bijv. luisteren en schrijven;
multiple choice- toetsen: moeite met lezen van kleine verschillen in antwoorden;
maken van aantekeningen tijdens de les;
invullen van de agenda;
hardop voorlezen in de klas;
plannen, bijvoorbeeld van huiswerk, afspraken en repetities;
lezen van veel tekst in de schoolboeken; bij bijv. geschiedenis, maar ook bij wiskunde wordt een beroep gedaan op taalvaardigheden;
koppelen van namen aan begrippen;
zelf regels en structuur ontdekken;
fouten uit hun eigen werk of uit het werk van anderen halen.

Al deze (mogelijke) problemen hebben bij de leerling vaak invloed op het gevoel van welbevinden. Er kan twijfel ontstaan aan eigen competenties en de leerling wordt onzeker. De motivatie om te leren neemt af. Gevoelens van faalangst kunnen ontstaan doordat de leerling extreme spanning ervaart bij leesbeurten en presteren onder tijdsdruk. Door tijds- en werkdruk kan ook een verandering in de taak- en werkhouding ontstaan: ongestructureerd en onverzorgd werken, onvoldoende gebruik maken van leesstrategieën en minder doorzettingsvermogen.

Signaleren van dyslexie

Bij alle eersteklassers en bij individuele leerlingen in hogere leerjaren die problemen lijken te hebben met spellen en lezen, wordt op school een screeningtest afgenomen. Dit gebeurt volgens het Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs. De dyslexiescreening wordt na een week of zes afgenomen, zodat de leerlingen in eerste instantie voldoende hebben kunnen acclimatiseren. De screening omvat een toets technisch lezen en een dictee. Deze toetsen signaleren alleen mogelijke lees- en spellingproblemen; het is géén dyslexieonderzoek. Leerlingen die nog niet het gewenste niveau hebben, worden door de orthopedagoog nader onderzocht. Dit onderzoek houdt in:

opvragen van verdere informatie over de lees- en spellingontwikkeling van de leerling bij de basisschool en de ouders;
een gesprek met de leerling over zijn ervaringen met lezen en spellen, tempo van huiswerk maken en toetsen maken;
opvragen van informatie over de vorderingen bij diverse vakken bij de vakdocent en/of de mentor;
analyseren van de Cito 0-meting in de brugklas;

Naar aanleiding van de resultaten van de screeningtest, aangevuld met de hierboven genoemde gegevens, kan ouders geadviseerd worden om hun kind te laten onderzoeken op dyslexie. De school kan de ouders doorverwijzen naar een geschikt onderzoeksbureau.

Leerlingen met een dyslexieverklaring

Als een leerling al in het bezit is van een dyslexieverklaring, moet deze verklaring bij de aanmelding direct worden meegestuurd. Er wordt een melding gemaakt in Magister en de verklaring wordt als bijlage toegevoegd. De dyslexieverklaring heeft een onbeperkte geldigheidsduur. De in de verklaring opgenomen belemmeringen en de indicatie voor hulp die daarop gebaseerd is, zullen doorgaans wel in de loop van de jaren bijgesteld moeten worden. Leerlingen die een dyslexieverklaring hebben, komen in aanmerking voor ondersteunende faciliteiten (zie volgend hoofdstuk onder).

De orthopedagoog stelt de faciliteiten vast aan de hand van de afgegeven dyslexieverklaring. Docenten worden geïnformeerd over de faciliteiten en het wordt in het OPP opgenomen. De gekozen faciliteiten worden waar nodig bijgesteld. Behoeften kunnen in de loop der tijd veranderen, wat bijstelling van afspraken tot gevolg kan hebben. Het hebben van een officiële dyslexieverklaring is noodzakelijk bij het eindexamen. Zonder officiële dyslexieverklaring kan men geen aanvraag doen bij de examencommissie voor het verlenen van extra faciliteiten.

Faciliteiten voor leerlingen met dyslexie

Een leerling met een dyslexieverklaring komt in aanmerking voor de volgende basisfaciliteiten:

Extra tijd bij toetsen: de extra tijd bij toetsen ligt tussen de 14% en 20% van de toetsingstijd. Bij de examens staat er standaard een verlenging van 30 minuten, deze 30 minuten extra komt niet bovenop de 30 minuten extra tijd vanuit het autisme spectrum stoornis.
Puntgrootte 12 (Arial) is een adequate lettergrootte voor leerlingen met dyslexie. Vergrotingen hoeven dus niet meer. Dit is in overeenstemming met de richtlijnen en uitvoering bij het examen.
Er geldt een aangepaste normering voor spelfouten die samenhangen met dyslexie bij het vak Nederlands en de vreemde talen. Zie kopje 'Faciliteiten bij toetsen en correctievoorschrift', hieronder volgend.
Tijdens de les gebruik maken van auditieve ondersteuning, door middel van het voorleesprogramma Kurzweil.
De docent houdt rekening met de dyslectische leerling door geen onverwachte leesbeurten te geven. Dit betekent echter niet dat dyslectische leerlingen geen leesbeurten zouden mogen krijgen. Juist voor dyslectische leerlingen is het van groot belang dat zij lezen en spreken oefenen. De docent kan vooraf aangeven (bijvoorbeeld een les daarvoor) dat een leerling een leesbeurt krijgt en of een spreekvaardigheidsbeurt.
Een extra taal in 4 vwo ruilen voor een ander vak. Dit vak moet een minimaal evenredige studielast hebben als de moderne vreemde taal die vervalt. Engels is verplicht en kan dus niet geruild worden.

Faciliteiten bij toetsen en correctievoorschrift

Fouten in de spelling en zwakke formuleringen mogen niet negatief van invloed zijn op de beoordeling als ze geen onderdeel van de toets zijn. Als spelling en formulering wel getoetst worden, gelden compenserende maatregelen.
Voor de de onderbouw (klassen 1, e en 3), gelden de volgende afspraken:

Wat niet wordt getoetst wordt ook niet beoordeeld.
Leerlingen met dyslexie zetten een D bovenaan de toets om de docent tijdens het nakijken te herinneren aan dyslexie (ook bij IVIO).
De docent zet bij spelfouten de juiste spelling erbij, anders wordt een verkeerd woordbeeld ingeprent; In overleg met IVIO wordt hier ook hetzelfde toegepast.
Dezelfde spelfout die meerdere keren voorkomt in een toets, rekenen we als 1 spelfout;
Voor de vakken Nederlands (in de onderbouw), Engels, Frans en Duits worden slechts die spelfouten aangerekend die betrekking hebben op de geleerde lesstof. Overige spelfouten worden niet meegerekend. Voor het vak Nederlands geldt in de bovenbouw dat de examenregels gevolgd worden voor de vaardigheden (gedocumenteerd) schrijven en tekstbegrip. Zie kopje aanpassingen vanaf de bovenbouw in dit hoofdstuk.
Spelfouten worden in een toets meegeteld, maar niet zwaar; per 2 spelfouten 0.1 punt eraf.
Wanneer door de spelfout een andere betekenis ontstaat, bv. de leerling schrijft ‘’giet’’ i.p.v. ‘’geit’’, dan wordt het als een fout geteld. Of in het Engels de leerling schrijft “lock” i.p.v. “luck”, dan wordt het als een halve fout geteld.
Spelfouten waar regels bij horen (bijv. y -> ie) worden als een halve fout geteld, ook bij de niet-dyslecten, in de onderbouw. In de bovenbouw zijn dit soort fouten een hele fout. Zie kopje aanpassingen vanaf de bovenbouw in dit hoofdstuk.
Bij het toetsen in de onderbouw van onregelmatige werkwoorden worden spelfouten als een halve fout gerekend, indien een leerling in zeer ernstige mate last heeft van dyslexie dan kan ook gekozen worden voor het mondeling toetsen van de onregelmatige werkwoorden.
Spelfouten mogen maximaal 20% van het cijfer beïnvloeden.
Verkeerd hoofdlettergebruik en het vergeten van punt, vraagteken of uitroepteken wordt als spelfout gerekend in de onderbouw, in de bovenbouw wordt het als een gewone fout geteld. Zie kopje aanpassingen vanaf de bovenbouw in dit hoofdstuk Voor brieven, schrijfopdrachten en andere schrijfvaardigheden worden de geldende (CITO) normen aangehouden. Bij deze normen worden niet zozeer de fouten geteld maar de communicatieve effectiviteit beoordeeld.

Aanpassingen vanaf de bovenbouw

Vanaf de bovenbouw worden aanpassingen zoveel mogelijk ingezet overeenkomstig de mogelijke examenaanpassingen. Dit betekent dat de school toetsen, SO’s, en examens zoveel mogelijk aanlevert volgens de toegestane examenaanpassingen bij dyslexie. De aanpassingen zijn:

Extra tijd naar rato tekstgrootte. Bij het Centraal Examen is de tijdverlenging maximaal 30 minuten.
Toetsen, SO’s, en examens worden standaard aangeleverd in Arial 12.
Spraakondersteuning door middel van Kurzweil.
Gebruik maken van computer met spellingcontrole. Hierdoor kunnen leerlingen met dyslexie spellingfouten corrigeren zonder dat zij hiervoor puntenaftrek krijgen.

Engels

Engels is een verplicht vak. Voor Engels geldt bovendien dat het eindexamen met minstens een 5,0 moet worden afgesloten. Problemen die leerlingen hebben bij het vak Engels hebben vaak te maken met de woordvolgorde die afwijkt van het Nederlands en een afwijkende klank-teken koppeling en spellingregels die veel complexer zijn. Dyslectische leerlingen compenseren vaak hun lage cijfers voor spelling of lezen met hogere cijfers voor de andere vaardigheden. De beoordeling van de toetsen zijn hierboven te lezen. Een leerling met dyslexie mag wel gebruik maken van extra toetstijd, een laptop (met spellingcontrole) en Kurzweil. Verder zijn er geen extra compenserende maatregelen toegestaan.

Frans en Duits, havo/vwo

Frans en Duits zijn in de eerste drie leerjaren voor havo/vwo verplichte vakken. Alle leerlingen op havo/vwo moeten deze lessen volgen. Wanneer een leerling in zijn schoolcarrière belemmerd zou worden door deze vakken, kan (nadat hardnekkigheid is bewezen en de gevolgde opleiding is wel passend bij de cognitie van de leerling) via de mentor met de orthopedagoog een plan van aanpak worden opgesteld. In deze situaties is het mogelijk om Frans in het 2e of 3e leerjaar te laten vervallen. Dit heeft als gevolg dat leerlingen geen profiel kunnen kiezen waar deze talen verplicht zijn en dus ook geen examen in kunnen doen. Ouder(s)/verzorger(s) en leerling ondertekenen een verklaring waarin dit wordt verduidelijkt.

Frans en Duits, vmbo TL

Wanneer een leerling ernstige problemen heeft met Frans en/of Duits in klas 1 en 2, kan er op het vmbo TL voor één van beide talen een ontheffing worden verleend. De ontheffing wordt verleend door het bevoegd gezag, naar aanleiding van een advies dat in samenspraak met de mentor, zorgcoördinator en orthopedagoog is opgesteld. In klas 3 en 4 kan de leerling zelf kiezen om Frans en/of Duits niet in het profiel op te nemen. Als in de aanloop naar klas 3 wel gekozen is voor Frans en/of Duits is een ontheffing of vrijstelling niet mogelijk. Ouder(s)/verzorger(s) van leerlingen in klas 1 en 2 dienen contact op te nemen met de mentor van hun kind wanneer zij denken voor de ontheffing in aanmerking te komen. Dan zal er een traject worden voorgesteld om de (on)haalbaarheid van het vak aan te tonen, waarna eventueel tot een ontheffing kan worden overgegaan. De vrijgekomen uren worden door de sectorleider in overleg met de ouder(s)/verzorger(s), de leerling en de mentor ingevuld.

Bij het eindexamen gelden bovengenoemde regels niet (zie bijlage 1: Artikel 55 van het examenbesluit: Afwijking wijze van examineren). Daarom geldt in de bovenbouw dat:

Leerlingen met dyslexie een D bovenaan hun toets zetten;
Spelfouten maximaal 20% van het cijfer mogen beïnvloeden;
De docent bij verkeerd gespelde woorden de spelling verbetert.

Frans en Duits (3 en 4 vmbo, 4 en 5 havo en 4, 5 en 6 vwo)

In de bovenbouw zijn alle vakken die gevolgd worden in principe vakken die verplicht zijn en verplichte eindtermen hebben of vakken die gekozen zijn, passend bij een profiel dat past bij de leerling. Dan zijn er geen vrijstellingen of ontheffingen meer mogelijk, en kan de leerling slechts gebruik maken van compenserende maatregelen.

Voor alle zaakvakken (de overige vakken) gelden de volgende regels:

Fouten in de spelling en zwakke formuleringen mogen niet negatief van invloed zijn op de beoordeling als spelling en zwakke formuleringen geen onderdeel van de toets zijn. Vanwege het uitgangspunt: Wat niet wordt getoetst wordt ook niet beoordeeld.
Leerlingen zetten een D bovenaan de toets om de docent tijdens het nakijken te herinneren aan dyslexie;
De docent zet bij spelfouten de juiste spelling erbij, anders wordt een verkeerd woordbeeld ingeprent;
Als een woord een andere betekenis krijgt door de foute spelling, wordt het wel fout gerekend.

Faciliteiten bij het centraal eindexamen

Op basis van artikel 55 van het Examenbesluit hebben dyslectische leerlingen tijdens het eindexamen recht op 30 minuten verlenging. Andere aanpassingen kunnen alleen worden toegestaan wanneer ze in het rapport van de GZ-psycholoog genoemd zijn of wanneer ze bij de voorstellen van de GZ-psycholoog aansluiten. Bij het schoolexamen bepaalt de school zelf in welke mate spelling meeweegt bij de correctie. Dit betekent dat de correctievoorschriften gelden voor álle leerlingen. Wel kan de dyslectische leerling gebruik maken van een tekstverwerker met spellingcontrole. De school meldt aan de inspectie welke leerlingen aangepast examen doen en op welke wijze zij dat doen.

Toegestaan is:

Verlenging van de duur van de examentoets met ten hoogste 30 minuten;
Gebruik van gesproken examenteksten door middel van auditieve ondersteuning via de computer (Kurzweil).
Gebruik van computer als schrijfgerei, waarbij voor dyslectici de spellingcontrole mag worden gebruikt. Bij gebruik van de computer ziet de school erop toe dat de leerling geen toegang heeft tot hulpmiddelen die niet zijn toegestaan.
De school moet in voor 1 december van het examenjaar bij de inspectie melden welke faciliteiten bij de examens zijn toegekend aan de leerlingen.

Niet toegestaan is:

Digitaal woordenboek
Spellingkaarten, grammaticakaarten of stappenplannen
Een andere beoordeling van examenonderdelen (met name spelling).